Nieprzemijający urok dachów ceramicznych
Historia stosowania dachówek ceramicznych
Dachy pokryte dachówkami ceramicznymi są charakterystycznym elementem krajobrazu miast europejskich. Bardzo często dzięki powszechnemu stosowaniu określają koloryt większych zespołów zabudowy, a nawet całych miast. Stosowane na dachach zabytkowych kościołów czy zamków, wyróżniają te obiekty w krajobrazie, nadając im szczególne znaczenie.
Dachówki ceramiczne są jednym z najstarszych materiałów pokryciowych o wielowiekowej tradycji. Produkowane z naturalnych surowców są stale ulepszane pod względem technologicznym oraz estetycznym. Pierwsze gliniane dachówki pojawiły się na domach Etrusków ok. 800 lat p.n.e. Nie wiedziano jeszcze, że oprócz suszenia dachówki powinny być wypalane, co nadałoby im odpowiednią wytrzymałość i trwałość.
Początkowo dachówki miały kształt płaskich płytek. Dopiero w starożytnym Rzymie i Grecji zaczęto stosować pierwsze dachówki kształtowe, zwłaszcza bardzo popularne dzisiaj dachówki typu "mnich - mniszka". Układano je parami na dachach domów, obiektów zabytkowych lub sakralnych. Jednakże rozwój miast sprawił, że na połaciach dachowych zaczęto masowo stosować wówczas płaską dachówkę "karpiówkę", w dużej ilości na dachach domów mieszkalnych. Typowe karpiówki były to przeważnie prostokąty o zaokrąglonej dolnej powierzchni.
Następnym rodzajem dachówek, które są popularne również dzisiaj, były tzw."holenderki", czyli faliste dachówki w kształcie litery "S" - wynalezione w Holandii w XV w. n.e.
Kształty dachówek ciągle udoskonalano. Najpierw produkowano jedynie dachówki podłużnie uformowane (ciągnione). W miarę rozwoju nowych technologii produkcji wymyślono dachówki o bardziej zróżnicowanej formie - tzw. zakładkowe. Posiadały one zakładki podłużne i poprzeczne, które zachodząc na siebie przy układaniu zapewniały dużą szczelność pokrycia. Pierwsze dachówki zakładkowe wytwarzali w 1847 r. bracia Gillardoni z Alzacji. Wynalazcy prześcigali się w patentowaniu coraz to nowszych kształtów dachówek zakładkowych. Niektóre są znane do dzisiaj jak np. opatentowana w 1874r. przez Wilhelma Ludovici i produkowana przemysłowo dachówka "marsylka". Marsylka o powierzchni żłobkowanej wzdłuż wszystkich krawędzi po ułożeniu na dachu nadaje mu zróżnicowany, oryginalny wygląd.
Na początku XIX w. krycie dachówkami ceramicznymi było już bardzo popularne. Oprócz udoskonalania kształtów duży nacisk kładziono na nowoczesną technologię produkcji. Nastąpiło szybkie przejście do produkcji przemysłowej na większą skalę. Udoskonalano piece do wypału dachówek, w celu zużywania jak najmniejszej ilości trudno dostępnego paliwa. Przełomem okazał się piec pierścieniowy wynaleziony w 1858 r. przez Hoffmanna, w którym paliwo mogło być wielokrotnie wykorzystywane. Natomiast w 1854 r. w Berlinie wynaleziono dachówczarkę, która bardzo ułatwiła uprzemysłowienie wyrobu dachówek. Pracowała ona jak prasa - jednocześnie urabiając, formując i tnąc. Następnie piec pierścieniowy zastąpiono nowocześniejszym piecem tunelowym, lecz był on ciągle niedoskonały, brakowało wielu rozwiązań technicznych. Dopiero ok. 1970r. na tyle udoskonalono produkcję, że była ona sterowana komputerowo. Jednakże i piece tunelowe okazały się z czasem zbyt mało elastyczne, ciężkie i za kosztowne.
Dachówki dzisiaj
Obecnie proces produkcji dachówek ceramicznych jest w pełni zautomatyzowany i zmechanizowany. Producenci używają specjalnych, nowoczesnych pieców, które znacznie przyspieszyły procesy wypalania. Wpłynęło to korzystnie na zużycie energii i zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery, co ma obecnie duże znaczenie dla ochrony środowiska. Również pod względem ekonomicznym nowoczesne piece wypadają bardzo korzystnie, gdyż mogą być one w krótkim czasie włączane i wyłączane, co minimalizuje ogrzewanie zbędnej ilości masy.
Szybki rozwój technologii powoduje ciągłe udoskonalanie dachówek pod względem parametrów technicznych. Dąży się do poprawiania trwałości dachówek poprzez zwiększanie ich wytrzymałości. Modyfikuje się skład surowcowy, w celu otrzymania optymalnych, najkorzystniejszych rozwiązań. Dachówki ceramiczne doskonali się również pod względem walorów estetycznych, np. poprzez modyfikację kształtów. Popularne są zarówno tradycyjne kształty, jak np. płaska karpiówka czy falista esówka (holenderka) oraz nowe oryginalne kształty dachówek zakładkowych. Zachodzące na siebie wyprofilowane zamki (zakładki) na górnej i dolnej powierzchni zapewniają szczelność połączeń. W niektórych dachówkach zakładkowych zamki wykonane są tak, że umożliwiają one regulację szerokości zakładów w pionie i w poziomie. Dzięki temu można dobierać rozstaw łat i ułożenie dachówek w poziomych pasach bez konieczności ich przycinania. Nowoczesne dachówki zakładkowe doskonale odprowadzają wodę opadową.
Produkowana również dzisiaj dachówka typu "mnich-mniszka" doskonale sprawdza się przy renowacjach starych dachów, zwłaszcza obiektów zabytkowych, nadając im wyjątkowy, indywidualny charakter. Ten typ dachówki można stosować również do krycia dachów nowych budowli, położonych w zabytkowym otoczeniu.
Dachówka esówka po ułożeniu na dachu dzięki falistej formie nadaje połaci wrażenie lekkości. Pokrycie esówką gwarantuje dużą szczelność, ponieważ dachówki w rzędach układa się na zakład, a rzędy dodatkowo zachodzą na siebie.
Również płaska dachówka karpiówka cieszy się dziś ogromną popularnością. Oprócz tradycyjnego kształtu prostokąta o dolnej zaokrąglonej powierzchni, spotyka się obecnie wiele nowych jej form jak np.: sześciokątne, segmentowe, łukowe, gotyckie itp. Karpiówkami można pokrywać skomplikowane formy połaci dachowych, np. powierzchnie takie jak "wole oczka". Układać ją można pojedyńczo w "łuskę" lub podwójnie w "koronkę". Powierzchnie karpiówek bywają nie tylko gładkie, ale również chropowate, czesane lub szczotkowane.
Nowością stały się również dachówki wielkoformatowe o większych wymiarach niż tradycyjne, gdzie na 1m2 zużywa się ich mniej.
Dachówki pokrywane są specjalnymi powłokami, w celu nadania im odpowiedniej barwy. Dawniej ceramiczne dachówki miały odcień jedynie naturalny, ceglasty, dzisiaj jest to już prawie cała paleta barw. Barwy dachówek uzyskuje się poprzez barwienie ich w masie lub angobowanie. Barwienie w masie polega na dodaniu minerałów do surowców (przed ich przerobem) zapewniających zmianę koloru. Angobowanie polega na spryskaniu powierzchni wysuszonych dachówek (przed wypaleniem) płynną warstwą glinki szlachetnej (iłu) rozmieszanej w wodzie i zabarwionej naturalnymi tlenkami żelaza.
Dachówki są też często szkliwione (glazurowane). Zarówno proces angobowania jak i szkliwienia oprócz nadania dachówkom wyjątkowych walorów estetycznych zwiększa ich odporność na wilgoć i zabrudzenia oraz promieniowanie UV, co przedłuża ich żywotność i poprawia trwałość. Dach jest bowiem stale narażony na oddziaływanie niekorzystnych czynników zewnętrznych, dlatego pokrycie dachowe powinno być odporne na wpływy otoczenia.
Oprócz zwiększania trwałości i poprawiania walorów estetycznych ważnym elementem jest dążenie do zmniejszenia kosztów. Dużą zaletą dachówek, która wpływa na niższe koszty utrzymania obiektu, jest łatwość naprawy pokrycia. Dachówki ceramiczne jako drobnowymiarowe elementy można łatwo wymieniać usuwając uszkodzone, a na ich miejsce montując nowe. Jeszcze nie tak dawno dachówki ceramiczne układane były na zaprawę, co zapewniało im szczelność. Obecnie dzięki unowocześnieniu kształtów i technologii krycia, dachówki układa się "na sucho" - zawiesza na łatach (dzięki zakładkom) lub przybija. Dzięki temu zmniejszył się czas montażu, co również wpłynęło znacząco na ekonomię.
Zalety dachówek ceramicznych
Dachówki ceramiczne posiadają wiele zalet. Oprócz bardzo dużej trwałości pokrycia sięgającej ok. 100 lat są to materiały bardzo ekologiczne. Wytwarzane z naturalnego surowca, jakim jest glina, są one ognioodporne, odporne na trudne warunki atmosferyczne (kwasy, ługi, promieniowanie), dźwiękoszczelne, paroprzepuszczalne oraz dobrze akumulują ciepło. Zapewniają zdrowy, zrównoważony mikroklimat w pomieszczeniach zarówno latem jak i zimą. Charakteryzują się również wysoką mrozoodpornością i nie wydzielają żadnych szkodliwych dla zdrowia substancji ani pierwiastków promieniotwórczych.
Dzięki małym wymiarom dachówki idealnie nadają się do krycia skomplikowanych kształtów połaci oraz powierzchni takich jak np. wieżyczki, łuki, wole oczka, itp. Dachówki ceramiczne można stosować przy nachyleniu połaci od 22°- 45°, a niektóre nawet od 16°. Jeśli każdą z dachówek przymocuje się odpowiednio, to można nimi pokrywać połacie o nachyleniu nawet do 90°. Producenci w celu zapewnienia łatwości montażu oferują wraz z pokryciem całe systemy dachowe, w skład których wchodzą elementy uzupełniające takie jak: gąsiory, dachówki skrajne, połówkowe, wentylacyjne, koszowe itp., oraz ozdoby dachowe.
Różnorodność kształtów i kolorów dachówek ceramicznych stwarza obecnie duże możliwości kształtowania wyglądu dachu, który stanowi ważny element architektoniczny całej budowli. Dach ceramiczny pasuje do elewacji tynkowej, kamiennej lub klinkierowej. Obecnie na dachach obserwuje się wiele oryginalnych kolorów dachówek ceramicznych, takich jak: barwy grafitowe, niebieskie, zielone, brązowe, szare, czarne, fioletowe, żółte, a nawet spotyka się dachówki cieniowane lub kolorystycznie stylizowane na stare sprawiające wrażenie podniszczonych.
Jeśli chodzi o kształty, to popularne są zarówno dachówki tradycyjne np. karpiówki czy esówki, jak i nowoczesne oryginalne kształty dachówek zakładkowych wymyślone przez producentów.
Przy projektowaniu domu należy pamiętać, aby dach i bryła budynku były zaprojektowane jako harmonijna całość. Ważną rzeczą jest więc dobór odpowiedniego rodzaju dachówki do stylu architektonicznego budowli.
Obecnie zarówno nowe technologie produkcji zwiększające parametry techniczne dachówek ceramicznych, jak i bogate wzornictwo i kolorystyka podnosząca ich walory estetyczne sprawiają, że dachy ceramiczne posiadają wciąż nieprzemijający urok. Wykorzystanie wysokiej jakości produktów z materiałów naturalnych na pokrycie dachowe znacznie podnosi prestiż całego budynku. Dach z ceramiki jest obecnie symbolem elegancji i gwarancją solidności, nadaje budynkowi szlachetny wygląd i podkreśla osobowość mieszkańców.
Mgr inż. Aleksandra Pluta
WARSTWY - DACHY i ŚCIANY 3/2006
|
